Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt | İbn. Arabi Hz.

Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt – “Zekât Verenin Kaderi Değişir mi?

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Zekât Verenin Kaderi Değişir mi?

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Zekâtın Bâtınî Manası

Zekât, zahirde maldan ayrılan belli bir pay gibi görünse de, bâtında kişinin nefsinden ve benliğinden ayırdığı bir özdür. Tasavvufi bakışta zekât, kulun sahiplik iddiasını terk etmesidir. Kendisindeki nimetin yalnızca bir emanet olduğunun farkına varan kişi, zekâtı yalnızca bir “verme eylemi” olarak değil, benlik bağını çözme süreci olarak yaşar.

İbnü’l-Arabî, zekâtı yalnızca “fakire verilen” değil, “kalpteki yükten arınmak” olarak tanımlar. Ona göre zekât, kulun dünya ile olan bağını zarafetle gevşetmesi; nefsin, mal üzerindeki tahakkümünü çözmesidir. Malın zekâtı, malın temizlenmesidir; ama hakikatte temizlenen, kalptir.

Kader ve Zekât Arasındaki Sırlı İlişki

Peki, bu kadar kişisel ve içsel bir ibadet olan zekât, kaderi değiştirebilir mi?

İbnü’l-Arabî’ye göre kader, sabit bir “sonuç” değil; sonsuz ihtimallerin içinde ilâhî hikmetle belirlenmiş bir tercihtir. Kulun hâli, yönelimi, niyeti ve fiilleri; kaderin şekillenme biçimini etkiler. Bu, kaderin Allah’ın ilminden bağımsız değiştiği anlamına gelmez. Bilakis, kulun yaşayacağı kaderin içinde, onun dönüşebileceği yollar da takdir edilmiştir.

Zekât, işte bu yolların hayır ve rahmet tarafına açılan bir geçididir. Çünkü zekât veren kul, “vermekle azalmaz” hakikatine teslim olur. Allah, kendi yolunda harcananı artıracağını vaat etmiştir. Bu artış bazen maddi olur, bazen de musibetlerin dönüşmesiyle kaderin yumuşamasıdır.

Zekâtla Gelen Rıza ve Tevekkül

Zekât veren kimse, sahip olduğu şey üzerinde mutlak bir hâkimiyet iddiasından vazgeçmiş olur. Bu, görünmeyen bir rıza hâlidir. Kul, “Bu benim değil, bana verilendir. Verilen gibi alınır da,” diyerek tevekkül halkasına girer. Bu tevekkül, kaderin ağır akışını hafifletir.

Çünkü insan neye sıkı sıkıya tutunursa, onunla sınanır. Zekât, tutunmayı bırakmanın alıştırmasıdır. Ve tutunmayı bırakan, teslim olana dönüşür. Teslim olan da kaderiyle dövüşmez, kaderle uyum içinde hareket eder.

İbnü’l-Arabî, “Allah kuluna onun haline göre muamele eder,” der. Kul içten bir sadakatle verir, helâlleşerek ve hoşnutlukla vazgeçerse, Allah da onun yazgısına rahmetle dokunur.

Zekât Sadece Maldan mı Verilir?

Zekât dendiğinde akla çoğunlukla maddi mallar gelir: Altın, gümüş, kazanç… Ancak İbnü’l-Arabî, zekâtı çok daha geniş bir çerçevede ele alır. Ona göre, ilmin zekâtı öğretmek, bedenin zekâtı hizmet etmek, güzelliğin zekâtı örtmek, zamanın zekâtı ise Allah’ı zikretmektir.

Kul sadece malından değil, kendisinde bulunan her nîmetten bir “pay”ı Allah yoluna ayırmalıdır. Bu anlayışta zekât, insanın “benim” dediği her şeyi yeniden Allah’a devretmesidir. Ve bu teslimiyet, kaderin içindeki karanlık yolları aydınlatan bir nur gibi işler.

Kaderin Yumuşaması ve Duaların Kabulü

Zekât, yalnızca vermek değil; duayı taşıyan gönlü hafifletmektir. Zekât veren kişinin kalbi saflaşır. O kalpten çıkan dua, daha yakındır. Çünkü içinde riya yoktur, beklenti yoktur. Kendi için istemekten çok başkası için veren bir hâl vardır.

Bu hâl, bazı ağır yazgıları değiştirmez belki, ama o kaderin geliş şeklini değiştirir. Örneğin fakirlik kaderse, açlık değildir artık. Hastalık kaderse, sabırla örülmüş bir arınmaya dönüşür. Çünkü Allah kulunu sadece yaşadığı şeyle değil, o şey karşısındaki hâliyle değerlendirir.

Rızkın Açılması, Musibetlerin Hafiflemesi

İbnü’l-Arabî, zekâtın kader üzerindeki etkilerini üç alanda özetler:

1. Rızkın genişlemesi: Kul verdikçe bereket gelir. Bu bereket miktarla ilgili değildir; azda çok, çokta huzur olur.

2. Musibetlerin hafiflemesi: Bela gelmişse bile, etkisi azalır. Sabır kolaylaşır, hâl değişir.

3. İçsel huzurun artması: Kul, “vermeyi öğrendiği” anda, “kaybetme korkusunu” yitirir. Bu da onu ruhen özgürleştirir.

Zekât, dünya ile bağını rızaya dönüştüren bir köprüdür. Ve bu köprü, kaderin seyir çizgisini ilâhî hikmetle yeniden şekillendirebilir.

“Veren mi değişti, kader mi?”

Son olarak İbnü’l-Arabî’nin veciz bir ifadesiyle konuyu derinleştirelim:

“Kader değişmedi; kul değişti. Kul değişince, kader ona başka türlü dokundu.”

Zekât, kulun iç dönüşümünün dışta görünen halidir. Ve kader, kulun iç dünyasına uygun bir şekilde tecelli eder. Böylece aslında değişen kader değil, kaderle yüzleşen kulun iç cephesidir.

Zekât, bu iç cephenin temizlenişidir. Ve kader, artık orada başka türlü yankılanır.

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Salât ve Namaz Arasındaki Fark Ne?

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Dilde Aynı, Mânâda Farklı

“Salât” ve “namaz” kelimeleri günlük kullanımda çoğu zaman birbirinin yerine kullanılır. Oysa İbnü’l-Arabî, bu iki kelimenin aynı ibadete işaret etmesine rağmen, taşıdığı derinlik ve tecelli bakımından farklı olduğunu açıkça ortaya koyar. Ona göre “namaz”, kulun belirli şekiller ve vakitlerle eda ettiği ibadetin adı iken; “salât”, o ibadetin hakikatle olan bağlantısıdır. Birinde fiil hâkimdir, diğerinde sır.

Salât, yalnızca eğilip kalkmak değildir. O, Allah’ın rahmetinin kullar üzerindeki akışıdır. Namaz ise bu rahmetle irtibat kurmanın yollarından biridir. Yani salât, sadece kulun Allah’a yönelmesi değil; Allah’ın kul üzerindeki nazarıdır. Bu yönüyle salât, iki taraflı bir tecelli alanı oluşturur: Allah’tan kula rahmet, kuldan Allah’a niyaz.

Salât: İlâhî Rahmetin Akışı

Kur’an’da “salât” kelimesi yalnızca insanlara ait bir ibadet formu olarak geçmez. Allah’ın da “salât ettiği” beyan edilir:

“Allah ve melekleri Peygamber’e salât ederler...” (Ahzâb, 56)

Burada Allah’tan sadır olan salât, dua ya da ibadet değil; rahmet ve yakınlık tecellisidir. Kulun salâtı ise bu rahmete karşı gösterdiği bilinçli duruş, boyun eğiş ve kalbi yakınlıktır.

İbnü’l-Arabî’ye göre salât, Allah’ın kul üzerindeki iltifatıdır. Bu iltifatın cevabı olarak yapılan hareket ise “namaz”dır. Kul, o nazara cevap verir. Bu nedenle salât, bir rahmet sürecidir; kulun ibadeti değil, Allah’ın ihsanıdır.

Namaz: Emrin Dışa Yansıması

Namaz ise salâtın kul nezdindeki zahiri ve şer‘î karşılığıdır. Belirli vakitlerde, belirli şartlarla ve belirli rükunlarla yerine getirilmesi gereken bu ibadet, salâtın görünür hâlidir. Namaz şekildir; salât bu şeklin ruhudur. Namaz kıyam, rükû, secde gibi hareketlerden oluşur. Salât ise o hareketlerin içindeki niyet, aşk, ihlâs ve yakınlık duygusudur.

Namazı kılan çoktur; ama salât eden azdır. Çünkü herkes hareketi yerine getirir; ama herkes o hareketin ruhunu taşımaz. Her secde salât değildir; ama her salât, mutlaka içte bir secde doğurur.

İbnü’l-Arabî der ki:

“Namazla secde edilir; salâtla vuslat yaşanır.”

Zahirin Hakkı, Bâtının Hikmeti

Namaz, şeriatın talebidir; salât ise hakikatin çağrısıdır. Namaz kılınır; salât yaşanır. Namaz emirdir; salât rahmettir. Namazda beden eğilir; salâtta ruh. Namazda dil konuşur; salâtta kalp susar. Bu ayrım, şekille hakikati ayırmak değil; her birinin hakkını teslim etmektir.

Tasavvuf ehline göre zahiri olmayanın bâtını bâtıl olur. Yani sadece içten seviyorum demekle ibadet tamamlanmaz. Ama sadece dışı yerine getirmekle de yakınlık doğmaz. Salât ve namaz birlikte yürümeli. Birinde ruh vardır, diğerinde gövde. Gövdeye ruh üflenmedikçe hareket yorgunluktur; ruha gövde giydirilmedikçe aşk dağılır.

Salât Ehlinin Özelliği

Salât ehli, Allah’a sadece ritüel değil, ruhla yaklaşandır. O, namazı sadece bir borç değil; bir vuslat anı olarak görür. Her rekâtta bir mertebe, her secdede bir yakınlık arar. Ve bu hâl, sadece şekli bilmekle değil; salâtın hakikatini sezmekle doğar.

Salât ehli için vakitli namazlar, evrendeki ilâhî düzenin yeryüzüne iniş saatleridir. Sabah namazı tevhidin doğuşu, öğle namazı aşkın doruk noktası, ikindi faniliğin gölgesi, akşam teslimiyet, yatsı ise ilâhî huzurun koynudur. Bu farkındalıkla kılınan her namaz, bir salât hâline gelir.

“Namaz kıldın mı, salât ettin mi?”

İbnü’l-Arabî, bu ayrımı çok daha çarpıcı bir cümleyle derinleştirir:

“Namaz kıldın mı, salât ettin mi?”

Bu soru hem korkutucu hem uyarıcıdır. Çünkü namazı “kılmak” mümkündür; ama salâtı “yaşamak” kolay değildir. Salâtın kalpten gelen bir şahitlik, bir iç itiraf olduğunu fark ettiğimizde; namazın şekline değil, mânâsına yöneliriz.

Gerçek salât, senin O'nu araman değil, O’nun seni aramasına verdiğin cevaptır.

Salât ve Kader Arasındaki İnce Bağ

İbnü’l-Arabî’ye göre salâtın bir diğer sırrı da kader üzerindeki etkisidir. Çünkü salât, Allah’tan gelen rahmetin kul üzerindeki akış kanallarından biridir. Kul ne kadar çok salât ederse yani içten bir yakınlık hâlinde kalırsa rahmet o kadar geniş gelir.

Bu yüzden, salât sadece ibadet değil; kaderin yumuşamasıdır. Bela gelmeden önce gelen bir koruyucu, kalbi kuşatan bir zırhtır. Namaz ise salâtın görünür kalesidir. Namazı terk eden, kaleden çıkmış olur. Salâtı kaybeden ise savunmasız kalır.

Namazla Başla, Salâtla Kal

İbnü’l-Arabî’nin öğretisinden öğreniyoruz ki: Namazla başlamak gerek. Çünkü emirdir. Salâtla tamamlamak gerek. Çünkü maksattır. Emre riayet olmadan yakınlık olmaz. Yakınlık niyetsiz değil, ihlâsla doğar.

Salât ve namaz arasında fark vardır, evet. Ama bu fark ayrılık değil; bir tamamlayıcılıktır. Namaz olmadan salât eksik, salât olmadan namaz kuru kalır.

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Gassallığın Manevi Sırları…

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Ölümün Sessiz Ustaları

Gassal... Halk arasında ölü yıkayıcı diye bilinir. Fakat İbnü’l-Arabî’ye göre o, sadece bir beden yıkayıcısı değil; zaman ile ebediyet arasında duran bir sır ehlidir. Gassallık, dışarıdan bakıldığında basit bir görev gibi görünse de, bâtında derin bir hikmet taşır: Ölümün kokusunu taşıyan bedene dokunmak, dünya ile âhiret arasında kalan köprünün kenarında beklemektir.

Bu meslek, zahiren ıslak ellerle yapılan bir temizliktir; ama hakikatte hayatın anlamına dair en ağır sessizliği taşır. Gassal, yaşamın son perdesini kapatmaz; sadece o perdeyi yavaşça örten kişidir. Ve bu örtme, aynı zamanda bir açmadır: Neye? Kulun hakikatine.

Gassal ve Kalp Aynası

İbnü’l-Arabî’ye göre, gassallık aynı zamanda içsel bir aynalıktır. Gassal, ölünün bedenini yıkarken, kendi iç âlemini de bir tür yıkamadan geçirir. Her ölü bedende kendi faniliğini görür. Her soğumuş elde kendi sonunu sezer. Gassal, sadece ölüyü değil, ölümün kendisini yıkar.

Bu nedenle bu mesleğin erbabı, yalnızca cesur değil; sabırlı ve farkındalığı yüksek olmalıdır. Çünkü her yıkama, bir şahitliktir. Ve her şahitlik, Allah katında sorumluluk doğurur.

“Ölümle yüzleşen değil; ölümle yıkanan kişi, hakikate en yakındır.”(İbnü’l-Arabî)

Ölüyü Yıkamak, Diriyi Uyandırmak

Tasavvufta her dış eylemin bir iç karşılığı vardır. Gassalın dış işi ölüyle; iç işi ise diriyledir. Çünkü gassalın en büyük tesiri, hayattakilere olur. Onun sessizliği, insanı kendi ölümünü düşünmeye iter. O, konuşmaz; ama hâliyle bağırır: “Hazır mısın?” der.

Ölüyü yıkamak, yaşayanı uyarır. Bedenin serinliği, dünyanın sıcaklığını soğutur. Tene sürülen su, kalpteki gafleti temizler. Ve su, burada sadece temizlik değil; rahmetin sembolüdür. Gassal, Allah’ın el-Latîf ve er-Rahîm isimlerinin bir aynası gibi davranır: Nazik, dikkatli, vakar içinde.

Gassallığın Adabı: Dilsiz Bir Zikir

Bu mesleğin en önemli yanı, konuşulmamasıdır. Çünkü gassal konuşursa perde yırtılır. Ölümün hürmeti kırılır. Gassal sessiz kalır; çünkü ölü zaten çok şey anlatır. O anlatıma kulak kesilmek gerekir. Bu yüzden gassal, içsel bir zikir hâlinde olur. Eller su dökerken kalp “Lâ ilâhe illallah” demektedir.

İbnü’l-Arabî, bu sessiz zikri “dilsiz kulluk” olarak tanımlar. Ona göre gassal, o anda meleklerle aynı hizadadır. Çünkü melekler de susar ama taşır; taşırlar ama konuşmazlar. Gassal da aynıdır. O, sadece iş yapmaz; araf sınırında bekler.

Bedenin Son Temizliği, Ruhun İlk Adımı

Gusül, yalnızca temizlik değil; bir yolculuğa hazırlıktır. Dünya tozundan arınan beden, toprağa hazır hâle getirilir. Ama asıl hazırlık, ruhun geçişine yapılan yoldur. Gassal, toprağın o soğuk kucağına, bedeni yalnız bırakmaz. Onu sevgiyle, merhametle ve vakarla teslim eder.

Bazen öyle olur ki, gassal bile yıkanan bedenden etkilenir. Kalbi titrer, gözleri dolar. Çünkü o bedenin taşıdığı yük, bazen sözsüz bir dua, bazen sessiz bir feryattır. Gassal, o duayı hisseder ama dillendirmez. Sadece içinden geçirir. Ve bu hâl, gassalı duaların kapısına en yakın kullardan biri yapar.

Gassalın Manevî Makamı

İbnü’l-Arabî’ye göre, gassalın manevi makamı çoğu zaman göz ardı edilir. Oysa o, başkalarının kirini yıkarken, kendi kalbini saflaştırma fırsatı bulur. Ölü bedenlerin ardında bırakılmış dünyalıklar, ihtiraslar, ihtimaller... Hepsi sessizce dağılırken, gassal sadece susar ve yıkar. Bu hâl, bir tür dervişliktir.

Birçok sûfî, hayatlarının belli dönemlerinde gassallık yapmıştır. Çünkü bu iş, nefsi kırar, kalbi terbiye eder. Ölümle içli dışlı olan kişi, hayata hırsla sarılmaz. Çünkü bilir: Ne kadar koşarsan koş, sonunda yıkanacaksın. Ve yıkanırken değil paraların, değil unvanların; sadece kalbin temizliği işe yarayacak.

Ölümle Barışanlar ve Gassalın Duası

İbnü’l-Arabî, gassalın kalbinden geçen niyetin bile ölüye fayda sağlayabileceğini yazar. Çünkü o kişi, Allah adına bir hizmet yapmaktadır. Onun elinin altındaki beden, artık kendini savunamaz. Yıkanırken sergilediği her saygı, Allah katında bir şefaat gibi kaydedilir.

“Gassalın içinden geçen dua, ölü için kefen kadar değerlidir.”(İbnü’l-Arabî)

Bu nedenle bu hizmeti yapanların abdestli, niyetli ve huşû hâlinde olması önemlidir. Çünkü bu bir temizlik değil; bir teslim törenidir. Ve tören ne kadar sükûnetli olursa, yolculuk o kadar huzurlu olur.

Gassalın Bize Verdiği Sual: Sen Hazır mısın?

Bu derin hizmetin sonunda, asıl soru hepimize döner: “Sen hazır mısın?”

Hazır mısın yıkanmaya? Elbiselerinden, isimlerinden, başarılarından, hatıralarından arınmaya? Hazır mısın susmaya, teslim olmaya, dönüştürülmeye? Çünkü o an geldiğinde, sen susarsın, bir başkası konuşur. Sen bırakırsın, bir başkası yıkar. Ve senin adına edilen her dua, yaşarken ettiklerinin yankısı olur.

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Kalp Sürekli Secde Halindedir

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Secde: Sadece Bedenin Eğilmesi midir?

Secde, namazın zirvesidir. Fakat bu zirve, yalnızca alnın yere konduğu bir hâl midir? Tasavvuf erbabına göre secde, bedenin eğilmesinden çok önce kalbin eğilmesidir. Bedenin hareketi sınırlıdır; fakat kalbin yönelişi sınırsız. Ve eğer bir kalp gerçekten eğilmişse, onun secdesi sadece namaz dakikalarına sıkışmaz—hayatın tamamına yayılır.

İbnü’l-Arabî’ye göre, hakikate uyanmış bir kalp, her anda secde hâlindedir. O kalp neye bakarsa Allah’ı görür; ne işitirse O’nun sesini duyar; ne hissederse O’na bağlar. Böyle bir kalp için secde bir an değil, bir bilinçtir.

Kalbin Secdesi: Yüzü Toprağa Dönmeden Önce Ruhun Eğilişi

Kur’an’da şöyle buyurulur:

“Göklerde ve yerde olan her şey Allah’a secde eder.” (Nahl, 49)

Bu secde, fiziksel bir eğiliş değil; varlığın özündeki eğilimdir. Her şey, yaratıldığı fıtrat gereği Allah’a boyun eğmiştir. Kalp de bu varlığın merkezidir. Eğer bozulmamışsa, kalp zaten secdededir. Bozulduğundaysa insanın secdesi sadece şekil olur, anlamını yitirir.

İbnü’l-Arabî, secde eden kalbi “tevhidin aynası” olarak tanımlar. Ona göre bir kalp secde ettiğinde, yalnızca eğilmez; kendini siler. Kendini silen, Allah’a ayna olur. Kalp secdeye vardığında, hakikatte benlikten sıyrılır. O yüzden en derin secde, “ben”in sustuğu yerdir.

Sürekli Secde Ne Demektir?

Sürekli secde, fiziksel olarak mümkün değildir. Ama ruhsal olarak mümkündür. Kalbin sürekli secdesi; her hâlinde Allah’a dönük olma hâlidir. Sevinçte şükreden, dertte sabreden, bollukta veren, darlıkta tevekkül eden bir kalp... işte bu kalp secdededir. Çünkü eğilmiştir. Çünkü razıdır.

Secde sadece secde değildir. O, razı olmaktır. O, sevmektir. O, kabullenmektir. Kalbin sürekli secdesi, hayatın her anını “Ben Senden geldim ve yine Sana döneceğim” şuuru ile yaşamak demektir.

“Kalbin secdesi vardır; secde görünmez ama kalanı yakar.”(İbnü’l-Arabî)

Hakiki Kulluğun İşareti: Sessiz Secde

Kalp secde ediyorsa, kul artık tartışmaz, hüküm vermez, şikâyet etmez. Kalbin secdesi, Allah’ın takdirine karşı tam bir teslimiyettir. Bu teslimiyet dışarıdan sessizlik olarak görünür ama içeride ilâhî bir hareketlilik doğurur.

İşte bu yüzden, zahiren isyan etmeyen ama içinde öfke taşıyan bir kalp, secde hâlinde değildir. Dış secde, iç secdeyle buluşmadıkça eksiktir. Ve gerçek kulluk, işte bu içten gelen sessiz secdede başlar. O secde ki gözle görülmez ama kalbi titretir.

Bütün Âlemle Birlikte Eğilen Kalp

Kalp secde hâlindeyse, yalnız değildir. Çünkü secde eden her kalp, bütün varlıkla aynı hizaya gelir. Ağaçların eğilişi, kuşların uçuşu, denizin kıyıya boyun büküşü... hepsi secdenin başka bir şeklidir. İbnü’l-Arabî’ye göre kalp bu uyumu yakaladığında, artık tek başına değil; kâinatla birlikte Allah’a yönelmiş olur.

Bu birlik, ibadetlerin en sessiz ama en derin olanıdır. Çünkü o anda insan hem kendi iç âleminde hem de evrensel düzenin içinde yerini bulmuştur. Kalbin secdesi, kâinatın zikrine katılmaktır. Ve bu zikirde benlik kalmaz, sadece aşk kalır.

Secdenin Kalpte Kalması

Namaz bitince secde sona erer; ama kalpte yer ettiyse bitmez. Hakiki secde, o hâlin namazdan sonra da sürmesidir. Kalbi secdede kalan kişi, yürürken, konuşurken, susarken, düşünürken hep Allah’a dönüktür. Onun bakışı perdedir; sözü zikirdir; susuşu kabuldür.

İbnü’l-Arabî, bu hâli “secdeyle mühürlenmiş kalp” olarak tarif eder. Yani kalp bir kez eğilmişse, bir daha doğrulmaz. Çünkü artık başka bir düzlemdedir. Secde onun yazgısı, onun varlık sebebi olur. O kalp, her şeyi Allah’a havale eder ve kendi yükünü bırakır.

Kalbin Secdesiyle Değişen Kader

İnsan secde ettikçe küçülür; küçüldükçe büyür. Çünkü Allah katında en yüce olan, en çok alçalandır. Kalp, secdeyle alçaldığında Allah’ın rahmeti oraya iner. Bu iniş, kişinin kaderini bile etkileyebilir. Çünkü artık aynı kişi değildir.

İbnü’l-Arabî’ye göre, secde sadece ibadeti tamamlamaz; hayatı değiştirir. Kalp eğildiğinde, kader yumuşar. Çünkü Allah, secde eden kalbi yalnız bırakmaz. Onun korkusunu alır, yerine emniyet verir.

Kalp Eğildiyse Gerisi Kolay

Zahirde ne olursa olsun; eğer kalp secde hâlindeyse, insan hakikate yakındır. Kalbin eğildiği bir yerde kibir barınmaz. İtiraz susar, tevekkül konuşur. Ve bu secde, her namazın, her duanın, her sessizliğin içindeki hakikattir.

Kalp secde hâlindeyse, her an ibadet içindesin. Yolda yürürken, ekmek yerken, birine tebessüm ederken... Çünkü eğilen kalp, yaşamın her anını secdeye dönüştürür.

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Gölgelerin Secdesi

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Gölgeler de Secde Eder mi?

Kur’an-ı Kerîm’in Furkan Suresi’nde geçen şu ayet, birçok sûfînin dikkatle üzerinde durduğu bir sırra işaret eder:

“Görmedin mi, gölgeler nasıl Allah’a secde ederler? Sabah akşam boyun eğerler.” (Furkan, 25/45)

Zahir ehli bu ayeti bir fiziksel fenomen olarak okur: Güneş doğar, gölge uzar, sonra kısalır. Oysa İbnü’l-Arabî’ye göre bu, yalnızca bir astronomik olay değil; metafizik bir hakikattir. Gölgelerin secdesi, varlığın tamamının Allah’a olan yönelişinin ve boyun eğişinin simgesidir. Gölge, nesnenin kendisi değil; onun yansımasıdır. Ve gölge, her haliyle sahibinin hareketlerine bağlıdır. İşte bu bağlılık, secdedir.

Gölge Nedir? İnsan Nedir?

İbnü’l-Arabî’nin terminolojisinde “gölge”, yaratılmış varlığın hakikat karşısındaki konumudur. Her varlık, Zât’ın bir tecellisidir. Ama bu tecelli, Zât’ın kendisi değil; gölgesidir. Tüm mahlûkat, Allah’ın isimlerinin gölgeleridir. Varlıklar bu anlamda mutlak varlıktan değil; izafi varlıktan ibarettir.

İnsan da bir gölgedir. Çünkü kendi zatıyla değil, Allah’ın ona verdiği varlıkla vardır. İnsanın nefsine ait her özellik, aslında bir “yansıma”dır. Gölgenin bağımsızlığı olmadığı gibi, insanın mutlak mülkiyeti de yoktur. Bu farkındalık, secdeye mecbur bırakır. Çünkü kişi ne kadar gölge olduğunu idrak ederse, o kadar eğilir.

Gölgenin Dili: Sessiz Bir Secde

Hiçbir gölge konuşmaz. Ama her gölge bir şey söyler. Işığa göre hareket eder, eğilir, uzar, kısalır. Kendisini göstermez, sahibini işaret eder. İşte bu yüzden gölgenin secdesi sessizdir ama çok derindir.

İbnü’l-Arabî, gölgenin hareketini “fıtrî secde” olarak adlandırır. O gölge, bilerek değil; yaratılışın doğası gereği secde eder. Ve bu hâl, aslında insana da öğretilmiş bir edep biçimidir. Sen de bir gölge olduğunu unutmazsan, secdeden başka bir yolun kalmaz. Gölge kibir taşımaz. Çünkü ışık karşısında eğilmekten başka çaresi yoktur.

Gölgeyi Secdeye Götüren Işık

Gölgenin secdesi, ışığın geliş açısına göre şekillenir. Bu da sembolik olarak Allah’tan gelen nurun, kulun üzerindeki tecellisine işarettir. Ne kadar çok nur isabet ederse, gölge o kadar net olur ve o kadar fazla uzar. Yani kul ne kadar tecelliye mazhar olursa, o kadar çok eğilir.

Bu yüzden İbnü’l-Arabî şöyle der:

“Tecelli artarsa, secde derinleşir. Gölgeler uzadıkça hakikate yaklaşır.”

Gölge olmak utanç değil; farkındalıktır. Çünkü gölgeyi var eden, kendisi değil, ona düşen ışıktır. Bu ışık da Zât’tan gelir. Kul, bu ışığın farkına vardıkça secdesi hem dışta hem içte çoğalır.

Gölgenin Secdesi Ne Öğretir?

Gölgelerin secdesi bize üç büyük hakikati öğretir:

1. Bağlılık: Gölge bağımsız değildir. Varlık da Allah’tan bağımsız olamaz. Bu idrak, kişiyi acziyet bilincine götürür.

2. Eğilme: Gölge durmaz, eğilir. Her sabah doğarken ve her akşam batarken. İnsan da öyle olmalı. Başarıda eğilmeli, kayıpta eğilmeli.

3. Sessizlik: Gölge konuşmaz. İnsan da bazen sadece susmalı. Secde kelimelerle değil, hâl ile olmalı.

Bu üç hâl, tasavvufun çekirdeğidir. Ve gölgelerin secdesi, bu çekirdeğin görüntüsüdür.

İnsanın Gölgesi, Kalbinin Hâlidir

Sûfîler, insanın kendi gölgesine bakarak ruh hâlini anlamayı öğütler. Gölgenin şekli, zamanla değişir; ama gölge her zaman vardır. Kimi zaman kısalır, kimi zaman uzar. Nefs de böyledir. Kimi zaman yükselir, kimi zaman alçalır. Ama hakiki secde, bu iniş çıkışların ortasında istikrarla eğilebilmektir.

İbnü’l-Arabî’ye göre kalbi secde hâlinde olanın gölgesi de secde hâlindedir. Hatta öyle ki, bir velînin gölgesi bile zikreder. Çünkü onun her hâli Allah’ı anar. Sessizliğiyle bile bir davettir.

Gölgeyle Birleşmek: Yoklukta Var Olmak

Tasavvufta “fena” kavramı, kulun yokluğa ermesi, benliğini bırakmasıdır. Gölgeyle birleşmek ise bu fena hâlinin sembolik anlatımıdır. İnsan gölgesiyle bir olur—yani varlığıyla yokluğunu dengede taşır. Bunu başarabilen, Allah’ın nuruna ayna olur. Ve o ayna, en çok secdede parlar.

Bu yüzden secde, gölgenin sahibine döndüğü andır. Ve insanın da gölge olduğunu idrak ettiği yer, secdedir.

Gölge Ol, Işığa Yaklaş

İbnü’l-Arabî’nin öğrettiği üzere, gölge olmak zayıflık değil; hakikati tanımaktır. Çünkü kim olduğunu bilen, ne olmadığını da bilir. Kimseye ait olmayan biri, kendini Allah’a ait bilir. Ve bu aidiyet, onu secdeye götürür.

Gölgelerin secdesiyle başla, kendi secdene geç. Sessizliğiyle secde eden âlemle birlikte, sen de eğil. Çünkü ne kadar eğilirsen, o kadar hakikate yakınsın. Ne kadar gölge olduğunu fark edersen, o kadar ışıktasın.

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Güneş ve Ay Tutulması Namazı

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Kozmik Hadiseler, İlâhî Hatırlatmalar

Güneş ve ay tutulması... Gökyüzünün en sarsıcı anlarından biri. Sanki her şey susar, ışık çekilir, zaman beklemeye alınır. Fakat bu hadiseler yalnızca göksel birer doğa olayı mıdır? İbnü’l-Arabî’ye göre hayır. Bu olaylar, Rahman’ın kullarına gönderdiği büyük işaretlerdir. Her tutulma, bir hatırlatmadır; bir sarsıntı değil, bir davettir: “Secde edin!”

Tutulma namazı (Salâtü’l-Küsûf ve Salâtü’l-Hüsûf), bu çağrıya kulak verenlerin namazıdır. Güneşin ya da ayın örtülmesi, ilâhî nurun zahirde gizlenmesini sembolize eder. O anlarda kul, dıştaki ışığın yokluğunda içindeki ışığı aramaya yöneltilir.

Neden Namazla Cevap Veriyoruz?

Peygamber Efendimiz (sav), güneş ve ay tutulmaları sırasında namaz kılmamızı emretmiştir. Bu, sadece bir şekil değil; bir farkındalık disiplinidir. Çünkü o anlar, görünene değil görünmeyene yönelmek gerektiğini öğütler. Güneş ve ay tutulması, varlığın içindeki ışığın sınanmasıdır. O ışık söndüğünde, Allah’la olan bağımız ne kadar diri kalır?

İbnü’l-Arabî’ye göre tutulma anında kılınan namaz, kulun gayba olan teslimiyetinin bir nişanesidir. Görselin yok olduğu bir anda, hissedilenin peşine düşülür. Ve işte bu hâl, tevhidî bir tecrübedir. Görmeden inanmak, ışık gitse de yönünü kaybetmemek...

Güneş: Zahirî İdrak, Ay: Batınî Sezgi

Güneş ve ay, İbnü’l-Arabî'nin sembolik düşüncesinde önemli anlamlar taşır. Güneş, zahirî ilim ve kudretin; ay ise batınî ilham ve sezginin remzidir. Güneş tutulduğunda, aklın ışığı örtülür. Ay tutulduğunda, kalbin ışığı gizlenir. Her iki durumda da kul, bir nevi iç karanlığa itilir.

Ama bu karanlık korkutucu değil; arındırıcıdır. Çünkü o anlarda kişi kendisiyle baş başa kalır. Dıştaki rehberler yok olur, içteki sesi duymak gerekir. Ve bu ses, en çok secde hâlinde işitilir. O yüzden tutulma namazı, sadece kıyam ve secde değil; dinleme ve içe yönelme ibadetidir.

Tutulma: Varlığın Perdelenmesi

Tutulma, yalnızca ışığın kaybı değil; hakikatin üzerindeki perdenin inmesidir. Güneş ve ay, Allah’ın iki büyük ayetidir. Onlar bile bir zaman gelir örtülürse, insanoğlunun kibri daha ne kadar sürebilir?

İbnü’l-Arabî’ye göre tutulma, faniliğin sahnede görünmesidir. Her şeyin bir sonu vardır. Parlayan da kararır, aydınlatan da gizlenir. O hâlde kul bu vakitte ne yapar? Kendi varlığının da bir gün örtüleceğini hatırlar. Ve bu hatırlama, onu secdeye götürür.

Gökten Gelen Emre Karşı Yerde Cevap: Secde

Tutulma zamanında yapılan namaz, doğrudan gökten gelen bir ayete verilen yerden cevaptır. Gök kararmışsa, yeryüzü eğilmeli. Nur gizlenmişse, göz değil kalp açılmalı. İşte tutulma namazı bu hakikatin simgesidir. Karanlık geldiğinde, yönünü kaybetmeyenler vardır. Onlar kalple görenlerdir.

Secde, bu yönünü kaybetmeyenlerin nişanesidir. Güneş sönse bile Rab parlamaya devam eder. Ay tutulsa bile Allah’ın ışığı gönüllerde parlar. O yüzden tutulma namazı, Allah’a yönelmenin en edebi, en vakarlı yollarından biridir.

İki Namaz, İki Farklı Hâl

İslâm’da güneş ve ay tutulmaları için farklı namazlar vardır:

• Salâtü’l-Küsûf (Güneş Tutulması Namazı): Korku, heybet ve vakar hissiyle kılınır. Çünkü güneş sönünce, âlemin direği sarsılmış gibi hissedilir.

• Salâtü’l-Hüsûf (Ay Tutulması Namazı): Teemmül ve iç gözlemle eda edilir. Çünkü ay örtülünce, sanki içimizde bir şey kararıp sessizliğe gömülür.

İbnü’l-Arabî bu iki namazı, iki ayrı ruh hâlinin yansıması olarak yorumlar. Güneş tutulması, zahirin tehlikesi; ay tutulması, bâtının uyarısıdır. Her ikisi de kulun Rabbine daha derin bir yönelişi içselleştirmesi için verilmiş kozmik bir fırsattır.

Kalbin Tutulması ve Tekrar Aydınlanması

Tutulmalar dışta olduğu kadar içte de yaşanır. Bazen insanın gönlü tutulur, kalbi karanlığa düşer. İşte o zamanlarda da namaz gerekir. O zamanlarda da secde gerekir. Güneş tutulduğu gibi umut da tutulur. Ay gizlendiği gibi kalp de susar. Ama Allah kuluna namazı öğretmiştir: İç karanlıklar için bir ışık.

Tutulma namazı, işte bu yüzden sadece gökyüzüne değil; gönül göğüne bakmaktır. Çünkü bazen insan, iç âleminde tutulur. O âlemde yıldızlar sönünce, ancak secdeyle yol bulunur.

Her Tutulma Bir Uyanıştır

İbnü’l-Arabî için her tutulma, Allah’ın kulu kendine çağırdığı özel bir saattir. Sanki âlem susturulur, sahne kararır ve sadece sen kalırsın... secdede.

Güneşin ardında, ayın gerisinde, karanlığın içinde hep aynı ses vardır:

“Neredesin kulum? ”Ve cevap şudur: “Buradayım, secdedeyim...”

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Herkese Farz Olan Namazlar

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Farz Namazlar: Sayılar mı Ruhlar mı?

Fıkıh kitaplarında beş vakit namazın farz olduğu öğretilir: sabah, öğle, ikindi, akşam ve yatsı. Lakin İbnü’l-Arabî’ye göre bu yalnızca zahirî bir bakıştır. Asıl olan, bu namazların her birinin ruhta yansıyan sırlarıdır. Namaz sayılarla sınırlı değildir; her nefeste Allah’a yöneliş bir namazdır. Yani herkes için beş vakit farzdır ama bu beşin içindeki teklik yakalanmadıkça, ibadet tamam olmaz.

İbnü’l-Arabî burada bir uyarıda bulunur: “Allah’ın farz kıldığı namazlar, sadece bedenin görevi değildir. Asıl farz olan, kalbin her an Allah ile beraber olmasıdır.” İşte bu yüzden herkesin namazı, görünür bir vakitte kılınırken; hakiki namaz, her an içte kılınan bir yöneliş hâlidir.

Sabah Namazı: Doğuşun ve Farkındalığın Sesi

Sabah namazı, uykunun ortasında bir uyanıştır. Bu yalnızca bedensel bir uyanış değil; kalbin gafletten silkinişidir. Geceyle özdeşleşen nefsin karanlığına karşı, sabah namazı bir tür nurlanmadır. Her sabah, kul yeniden doğar; her sabah kıyamla başlar, secdeyle bütünleşir.

İbnü’l-Arabî sabah vaktini “en latif ilhamların indiği saat” olarak tanımlar. Bu namaz, insana her gün yeni bir yaratılış bilinci sunar. Bu yüzden sabah namazı, her insana farz olan uyanıklık bilincinin sembolüdür.

Öğle Namazı: Nefsin Gölgesini Tanımak

Günün tam ortasında, hayatın yoğunlaştığı bir saatte kılınan öğle namazı, dünyaya gömülme tehlikesine karşı bir duruştur. İbnü’l-Arabî, öğle vaktini “gölgenin en kısa olduğu an” olarak tanımlar. Gölge burada insanın kendini en çok gerçek zannettiği hâlidir. Yani kibir, mülkiyet, benlik...

Bu vakitte kılınan namaz, kişiye şunu hatırlatır: “Her şeyin merkezi Allah’tır; sen değilsin.” Öğle namazı bu yüzden tevazuya çağırır. Ve bu çağrı herkes içindir; mümin, münafık, gaflet içinde olan... Çünkü her nefis, kibirle büyür ve ilâhî emirle eğilir.

İkindi Namazı: Yavaşlayan Gölgenin Hüznü

İkindi vakti, gölgenin tekrar uzamaya başladığı, güneşin batışa yöneldiği saatlerdir. Hayatın sonbaharı gibidir. Bu vakitte kılınan namaz, hem geçmişin muhasebesi hem de yaklaşan sona hazırlıktır.

İbnü’l-Arabî’ye göre ikindi, insanın iç dünyasında artan hüzün ve hafif bir pişmanlığın zamanıdır. Bu nedenle ikindi namazı, tefekkürün farz olduğu bir namazdır. Herkes bu muhasebeye mecburdur. Kılmasa da, kalben bu sorgulamanın içine düşer. İşte İbnü’l-Arabî’ye göre, bu yüzden ikindi namazı sadece bir fiil değil, bir haldir.

Akşam Namazı: Günün Ölümü, Hakikatin Dirilişi

Güneş battıktan sonra kılınan akşam namazı, günün ölümüdür. Bir gün daha sona ermiştir. Bu, hem fiziksel hem ruhsal olarak bir vedadır. Akşam namazı, kulun dünyayla vedalaştığı; nefsin arzularından arındığı bir istasyon gibidir.

Bu namaz, İbnü’l-Arabî’ye göre “geçmişin kefareti”dir. O gün yapılmış olan tüm fiillerin Allah’a arzıdır. Bu yönüyle akşam namazı, herkese farz olan vicdanî hesaplaşmanın bir adıdır. Her insan, günün sonunda kendiyle yüzleşir. Namaz kılsa da kılmasa da. Bu yüzleşme herkesin kaderidir. O hâlde akşam namazı, aslında ruhun yatsıya hazırlık duasıdır.

Yatsı Namazı: Geceyle Dost Olabilmek

Gecenin başlangıcında kılınan yatsı namazı, karanlıkla barışmanın sembolüdür. Zihnin sustuğu, iç sesin duyulmaya başlandığı bir vakit... İbnü’l-Arabî’ye göre yatsı, “kulun kendi karanlığına secde etmesi”dir. Kendi kusurlarını görüp onları Allah’a teslim etmesidir.

Bu namaz, karanlığın insana korku değil, içsel sessizlik getirmesini sağlar. O yüzden yatsı, gecenin huzuruna adım atma namazıdır. Ve bu huzur, sadece abdestli olanlara değil; kalbi arayan, kendine dönmek isteyen herkese farzdır. Bu yüzden yatsı, hakikati gözetenlerin ruhsal inzivasıdır.

Namazı Kılmayanlar da Namazdadır

İbnü’l-Arabî’nin en çarpıcı tespitlerinden biri şudur:

“Namazı kılmayanlar bile, namazın hakikatinden kaçamaz.”

Çünkü namaz sadece şekille sınırlı değildir. Sabahın uyanışı, öğlenin ağırlığı, ikindinin hüznü, akşamın vedası ve yatsının inzivası... Herkes bu halleri yaşar. Allah, namazı sadece mü’minlere değil; varlığın tamamına yazmıştır. Namaz varlığın ritmidir. Ve o ritim, inansın inanmasın her insanın kalbinde çalar.

Namaz, Varlığın Dilidir

Beş vakit namaz, İslam’ın beş direğinden biri olarak görünse de İbnü’l-Arabî için bu direk, gökle yer arasında kurulmuş bir sır kapısıdır. Namaz, sadece müslümanların değil; kalbi olan herkesin meselesidir. Çünkü varlık, her an Allah’a secde hâlindedir.

Namaz, kalbin yönüdür. Kimi kılarak, kimi yaşayarak... Ama herkes, bir gün mutlaka secdeye gelir. Çünkü hayatın kendisi, bir namazdan ibarettir.

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Kaza Namazı Faslı

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Vakit Geçti, Ama Kapı Hâlâ Açık

Zaman geçtiğinde kapılar kapanmaz mı? Gidenin ardından ne yapılabilir? Kaza namazı, işte bu soruların kalpte yankılandığı noktada zuhur eder. Vakti geçmiş bir namaz, şeklen kaçırılmıştır; ama ruhen hala çağırabilir. Çünkü Allah, rahmetinin kapısını geçmişin de üzerine açmıştır.

İbnü’l-Arabî’ye göre kaza namazı, sadece geçmiş bir eylemi telafi değil; geçmişle barışmanın ibadetidir. Zamanı geri almak mümkün değildir, fakat kalbin yönelişiyle ilâhî huzura geçmişin acısını taşımak mümkündür. Bu yönüyle kaza, sadece namazın değil; pişmanlığın da secdesidir.

Zamanın Dışında Bir İbadet: Kaza'nın Bâtını

Fıkıh açısından kaza, vaktinde kılınmamış bir farzın daha sonra ifa edilmesidir. Lakin İbnü’l-Arabî bu tanımı yeterli bulmaz. Ona göre zaman, Allah’ın mahlûkudur; ve Allah zamanla kayıtlı değildir. O hâlde kulun geç kalan yönelişi de, zamanın ötesinde kabul bulabilir.

Kaza namazı, zamanın kırık aynasında hâlâ parlayan bir nurdur. Çünkü niyet hâlîdir; yöneliş şimdiye aittir. Allah’a dönen kul, zamanı değil; kalbini taşır. Bu yüzden İbnü’l-Arabî’ye göre bir kaza namazı, sırrıyla eda edildiğinde, belki de vaktinde kılınandan daha samimidir.

Kaza Namazı: Nefs Muhasebesinin Secdesi

Bir namazı kaza etmek, sadece bir eksiği tamamlamak değildir. O, aynı zamanda nefsin ihmaliyle yüzleşmektir. Bu yüzden kaza namazı bir muhasebedir. Vakti geldiğinde kılamadım; ama şimdi yöneliyorum. Bu, bir kabuldür. Kendi kusurunu bilmenin ibadetidir.

İbnü’l-Arabî kaza kılanı “zamanla konuşan kişi” olarak tarif eder. Çünkü o kişi, geçmişi bugüne çağırır ve “Ey Rabbim, şimdi hazırım” der. Bu yönüyle kaza namazı, af dilemenin namazı olduğu kadar, yeniden doğmanın da işaretidir.

Tövbe ile Kaza Arasındaki İnce Hat

Tasavvufta tövbe, kalbin yön değiştirmesidir. Kaza ise bu yön değişiminin şekle bürünmesidir. Tövbe eden kişi, sadece pişman olmaz; aynı zamanda eylemle geçmişi onarmaya çalışır. İşte bu eylem, kaza namazıdır.

İbnü’l-Arabî’ye göre tövbe eden ama kaza kılmayan kişi, hâl ile söz arasında bir boşluk bırakır. Oysa tövbe, ancak bir secdeyle tamamlandığında içten olur. Çünkü Allah’a yönelmek, sadece niyet değil; hareketle tamamlanan bir zikirdir.

Kaza Kılanın Kalbi Daha Yakındır mı?

Birçok kişi kaza namazını küçümser, “zaten kaçırdım” der. Oysa İbnü’l-Arabî burada ilginç bir bakış sunar:

“Vakti geçene karşı samimi olan, vakit içinde gaflette kalandan daha yakındır bazen.”

Yani kişi, geç kaldığı için daha fazla yanar; daha fazla özler. Ve bu özlem, onu samimiyetle Rabbiyle buluşturur. Vaktinde kılanlar alışkanlıkla kılsa bile, geç kalanın secdesi gözyaşıyla dolar. Bu yüzden kaza, içtenliğin nişanesidir.

Kaza Namazı Kılmak Neyi Değiştirir?

Kaza namazı, yaşanmışlığı silmez; ama anlamını değiştirir. Bir an vardır ki gafletle geçirilmiştir. O anın boşluğu kalpte durur. Ama o boşluğu secdeyle doldurmak, ruhun hafifliğini getirir. Kaza, unutmanın değil; hatırlamanın ibadetidir.

İbnü’l-Arabî, bu bağlamda kaza kılanın kalbini “yaraya konmuş merheme” benzetir. Merhem, yaranın oluşmasını engellemez; ama acıyı hafifletir. Kaza namazı da öyledir: gafletin acısına sabırla dokunan bir şefkat secdesi.

Allah Zamanı da Kalbi de Affeder

Rabbimizin “Gafûr” ve “Halîm” isimleri, sadece günahları değil; zamanları da affeder. Allah, kulunun geç kaldığını görür; ama geç de olsa geldiğini de görür. Bu yüzden kaza namazı, ilâhî affın en görünür vesilelerinden biridir.

İbnü’l-Arabî’nin dediği gibi:

“Allah’a geç gelmiş olmak, hiç gelmemiş olmaktan iyidir. Çünkü geç kalan, artık yürümeye hazırdır.”

Bu yüzden kaza namazı, asla utanılacak bir ibadet değil; bir hakikate dönüş vesilesidir.

Geçmişte Unuttuklarını Bugünde Hatırla

Kaza namazı, geçmişi bugünde taşımaktır. Giden vakitlerin ardından bir özür, bir teslimiyet, bir yöneliştir. Ve bu yöneliş, Allah nezdinde kıymetlidir. Çünkü kulun geç kalması değil; geri dönmeyi seçip secdeye varmasıdır önemli olan.

Hiçbir secde geç değildir. Çünkü Allah, zamanı yaratan Zât’tır. O’na göre şimdi, geçmiş ve gelecek bir aradadır. Ve her “şimdi”de secde eden bir kalp, rahmete yakın olur.

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Namazlar Birleştirilir mi?

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Zamanın Katılığı mı, Kalbin Esnekliği mi?

İslâm’ın ibadet sisteminde namaz vakitleri kesin çizgilerle belirlenmiştir. Sabah, öğle, ikindi, akşam ve yatsı... Her birinin kendine ait vakti, anlamı ve ruhu vardır. Ancak bazı durumlarda bu vakitler birleştirilir: sefer hâlinde, zorluk anlarında veya zaruret durumlarında. Fıkıhçılar bu konuda şartları belirlemiştir. Fakat İbnü’l-Arabî, meselenin sadece dışsal yönüne değil, zamanın ruhuna ve kalbin hâline de bakar.

Ona göre zaman, Allah’ın mahlûku olduğu gibi, kulun içsel hâli de ilâhî takdirle biçimlenmiştir. O hâlde namazları birleştirme meselesi, yalnızca saat hesabıyla değil; kalbin uyumu ve Rab ile olan hâlî birlikteliğiyle de değerlendirilmelidir.

Cem: Birleştirme Değil, Derinleştirme

Fıkıhta “cem” olarak adlandırılan bu uygulama, iki namazın tek vakitte kılınmasıdır. Öğle ile ikindinin, akşam ile yatsının birleştirilmesi gibi. Bu ruhsat, zahiren bir kolaylık gibi görünür. Ama İbnü’l-Arabî’ye göre cem, sadece bir vakit kolaylığı değil; zamanın içinde kalbin birliğe davet edilmesidir.

İnsan genellikle vakitleri bölerek yaşar: sabah iş, öğle çaba, akşam dinlenme... Ama ilâhî nazarda zaman bölünmez; her an O’na aittir. Cem, bu parçalanmışlık hâline karşı ruhun bütünlüğe çağrısıdır. O yüzden İbnü’l-Arabî der ki:

“Zamanı birleştiren, kalbi birleştirir.”

Seferde Cem: Dış Yolculuk, İç Yolculuğa İşaret

Sefer hâlinde namazların birleştirilmesine izin verilmesi, yolculuğun ruhsal karşılığını da taşır. Sefer, dış mekânların değişmesidir; ama aynı zamanda kişinin nefsinden Hak’ka yaptığı seyrin de remzidir. Yolculuk hâlindeki insan, sabit düzeninden uzaklaşmış, istikrarı geçici olarak terk etmiştir.

Bu hâl, namazın ardındaki şekli korumayı zorlaştırabilir. O nedenle Allah, şekli koruma yükümlülüğünü esnetmiş; ama yönelişi koruma görevini devam ettirmiştir. İşte bu yüzden cem, şeklin değil, niyetin ve yönelişin derinleşmesidir. Çünkü seferde olan, zaten vuslata koşuyordur.

Cem ve Tevhid Arasındaki İnce Hat

Tasavvufta tevhid, her şeyin birliğini görmektir. Vakitleri birleştirmek, zahiren iki ayrı ibadeti tek bir eyleme toplamaktır. Bu da, çokluktaki birlik (kesrette vahdet) prensibini yansıtır. Öğle ve ikindi ayrı vakitlerdedir; ama aynı secdede birleşebilirler. Bu, hakikatte Allah’ın zaman üzerindeki mutlak hâkimiyetinin bir sembolüdür.

İbnü’l-Arabî bu konuda şunu söyler:

“Kim vakitleri birleştirirse, zamanın hakikatini tek secdede hisseder.”

Bu söz, hem şer’î hem bâtınî bir düzlemde anlam taşır. Çünkü secde, yalnızca vakte değil; hakikate yapılan bir eğiliştir. O hâlde cem, zamanla değil; hakikatle birleşmek demektir.

Zorunluluk ve Gönüllülük: Cem’in Ruh Hâli

Bazı durumlarda insan zorlanır. Zamanla yarışır, vakit geçer. İşte böyle anlarda cem yapılabilir. Fakat bu uygulamanın ruhu gözetilmeden sadece kolaylık aracı olarak kullanılması, niyet saflığını zedeler. İbnü’l-Arabî burada uyarır:

“Kolaylık, gayreti terk sebebi olursa; ruhsat, gaflete kapı olur.”

Yani ruhsat, ancak sorumluluğun bilinciyle alınmalıdır. Aksi takdirde kolaylık, kulluk derinliğini sığlaştırır. Cem’i yapan, aynı zamanda içini de toplamalı; dağılmışlığını secdeyle bir araya getirmelidir.

Kalpteki Cem: Dış Eylemden Daha Önemli

İbnü’l-Arabî’ye göre hakiki cem, dıştaki namazların birleştirilmesinden çok, kalpte dağınık olan parçaların bir araya getirilmesidir. İrade, niyet, dikkat, sevgi, korku, umut... Bunlar bir araya gelmedikçe, ne kadar secde edilirse edilsin, kul hâlâ dağınıktır.

Cem, kalbin secdeye hazır hâle gelmesidir. Bu yüzden İbnü’l-Arabî der ki:

“Asıl cem, namazdan değil; secdede birleşen kalpten anlaşılır.”

Zamanı birleştirmek kolaydır; kalbi birleştirmek ise mürid olmayı gerektirir.

Zaman Senin Değil, Secde Senindir

İslâm, vakit dinidir. Her şey yerli yerinde ve zamanında. Ama Allah, kullarına zaman içinde rahmetle muamele etmiştir. Cem ruhsatı da bu rahmetin bir yansımasıdır. Ama ruhsatı kullanırken edep şarttır.

İbnü’l-Arabî’nin öğrettiği gibi:

• Vakitleri birleştirirken kalbini dağıtma.

• Secdeleri toplarken gayeni unutma.

• Zamanı planlarken hakikati yitirme.

Çünkü vakit senin değil, ama secde senindir. Zaman elinden çıkar; ama yönelişin, Allah’a sadakatinin nişanesi olarak kalır.

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Cuma Namazının Sırları

Muhyiddîn İbnü’l-Arabî – Fütûhâtü’l-Mekkiyye 4. Cilt

Cuma: Toplanmak Değil, Birleşmek

Cuma, Arapça “cem” kökünden gelir; toplanmak, bir araya gelmek anlamındadır. Ancak İbnü’l-Arabî’ye göre bu toplanma fiziksel bir kalabalık değil, kalplerin aynı hakikatte birleşmesidir. Herkes camiye gelir; ama hakiki cuma, kalplerin secdede kavuştuğu andır. Bu yüzden cuma günü, yalnızca haftanın ortası değil; ruhun merkezini hatırladığı gündür.

Cuma, zamanın kalbidir. Nasıl ki kalp bedene kan pompalar, cuma da haftaya ruh pompalar. Bu yüzden cuma günü gelen ilham, diğer günlere sirayet eder. Ve İbnü’l-Arabî der ki:

“Cuma günü, gök ile yer arasında bir sır kapısı açılır.”

Cuma Ezanı: İlâhî Davetin Yankısı

Cuma ezanı, yalnızca bir çağrı değil; hakkın sesiyle varlığın silkinişidir. O an kul çağrılır. Evinden, işinden, nefsinden… Herkes bir şeylerden çağrılır. Bu çağrıya icabet etmek, zahiren camiye gitmektir ama bâtınen, ilâhî huzura yürümektir.

İbnü’l-Arabî bu çağrıyı “zamanın içinde yankılanan ebedî nidadır” diye tanımlar. Çünkü bu ezan, her cuma aynı sesle okunur; ama kulun hâline göre farklı yankılanır. Kimi duyar, kimi işitir, kimi koşar. Ama asıl mesele şudur: Ezan sana mı okundu, yoksa başkalarına mı? Cuma ezanı bir ayrımdır; seçilenlerin fark ettiği bir sırdır.

Hatip: Zahirde İnsan, Bâtında Vekil

Cuma hutbesini okuyan hatip, görünürde bir âlim, bir imamdır. Ama İbnü’l-Arabî’ye göre bu kişi, o anlık Allah’ın kelâmını cemaat içinde dillendiren bir vekildir. O hutbede konuşan kişi değildir; konuşan Hak’tır. O yüzden hutbe anında susmak, dinlemek ve dikkat kesilmek, yalnızca edep değil; hakikati kaçırmamak için zarurettir.

Çünkü hutbe, “namazdan önce yapılan namazdır” der İbnü’l-Arabî. Kalp orada eğilir, kulak secde eder, ruh kıyama durur. O yüzden hutbede kalbi başka yerde olan, aslında cumanın sırrından perdelenmiştir.

Cuma Namazı: Vahdetin Cemaatle Tezahürü

Haftanın diğer günlerinde insanlar bireysel ibadet içindedir. Ama cuma namazı, topluluğun tevhididir. Farklı yüzler, tek bir saf olur. Ayrı isimler, aynı Rabbe yönelir. Cuma safları, dünyadaki çokluğun içinde birliğin aynasıdır.

İbnü’l-Arabî, cemaatle kılınan bu namazı “dünyadaki mahşer provası” olarak nitelendirir. Herkes bir arada, tek bir imamın ardında… Bu görünüm, kıyametin küçük bir örneğidir. Herkes bekler, dinler, secde eder. O yüzden cuma namazı, sadece ibadet değil; varlığın tevhide boyun eğmesidir.

Meleklerin Yoklama Defteri

Bir hadis-i şerife göre melekler cuma günü mescide ilk gelenleri kaydeder. Erken gelenler deve sadakası, sonra gelenler sığır, sonra koyun... En son gelen ise sadece namaz bulur. Bu, dışarıdan bir ödül gibi görünse de İbnü’l-Arabî için bu bir iç yakınlık sıralamasıdır.

Kim Rabbe daha çok hasretle koşmuşsa, ona daha çok ilham iner. O yüzden cuma günü erkenden gelen, aslında iç uyanıklığını önceleyen kişidir. Meleklerin tuttuğu defter, kalpteki farkındalığın yazıldığı kitaptır. Ve bazen o defter, yalnızca Allah için yürüyene açılır.

Cuma Gününün Bereketi

Cuma günü, İslâm’da en faziletli gün kabul edilir. Adem’in yaratıldığı, yeryüzüne indirildiği, tövbesinin kabul edildiği gündür. Kıyamet de cuma günü kopacaktır. Yani bu gün, hem başlangıç hem bitiştir. İbnü’l-Arabî’ye göre cuma, zamanın içinde saklı bir ebediyet zerresidir.

Bu yüzden cuma günü yapılan dua, sadaka, zikir ve yöneliş; diğer günlere göre daha çok yankı bulur. O gün okunan Kur’an daha derine işler, edilen dua daha çabuk yükselir. Çünkü cuma, kulun Allah’a yakın olduğu gündür.

Cumanın Batınî Şartları

Cuma namazının farz olması erkeklere, hür olanlara, mukim olanlara yöneliktir. Ancak İbnü’l-Arabî burada bâtınî bir ayrım yapar:

“Asıl cumaya koşanlar, kalbinde serbest olanlardır.”

Yani kim içindeki zincirleri kırmışsa; nefsin boyunduruğundan çıkmışsa, hürdür. Kim gafletten uyanmışsa, mukimdir. Kim Rabbe yönelmeyi dert edinmişse, erkeklik sıfatı olan dirayet ondadır. Bu yorum, zahiri şer’i kuralların ötesinde; manevî bir kabule işaret eder.

Cuma: Haftanın Namazı

Beş vakit günlük namazlar olduğu gibi, cuma da haftanın özel namazıdır. Tıpkı bayramların yıl içindeki zirvesi olması gibi, cuma da haftalık bir bayramdır. İbnü’l-Arabî’ye göre cuma, gönlün Allah’la buluşma günü olduğu için özel kılınmıştır.

Her cuma, geçmişin affı ve geleceğin kapısıdır. O yüzden bu namazı gafletle kılan, haftasını eksik geçirmiş olur. Ama şuuru yerinde kılan, önündeki günleri nurlandırır. Çünkü cuma, haftayı inşa eden bir secdedir.

Cuma, Sana Ne Söylüyor?

Cuma namazı bir ibadet olduğu kadar, bir hatırlatmadır. Unuttuğun yönü hatırlatır. Yitirdiğin duayı geri getirir. Kalabalığın içinde yalnız olmadığını, secdede hep birlikte olduğumuzu gösterir.

İbnü’l-Arabî’nin cumanın sırrıyla ilgili sözleriyle bitirelim:

“Her cuma, Rabbine yeniden söz ver. Çünkü bir sonraki cuma gelmezse, sözün secdede kalır.”

---

www.sesliterapi.net